Przyczyny wybuchu wojny
Kolonie i terytoria zamorskie:
Niemcy dołączywszy pod koniec XIX wieku do wyścigu kolonialnego, pragnęły zdobyć kolonie dla siebie, co nie było takie proste ze względu na podzielenie świata przez potęgi kolonialne takie jak: Wielka Brytania czy Francja. II Rzesza zdobyła lub dostała kilka wysepek na Pacyfiku oraz kolonie w Afryce: obecną Tanzanię, Namibię i Kamerun. Niemcy dążyli do podporządkowania sobie także Maroka (kryzysy marokańskie I i II na pocz. XX w.) Kolonie były potrzebne, by zdobyć rynek zbytu dla produktów z metropolii oraz aby prowadzić tzw. Weltpolitik.
Rewizja granic wschodnich Francji:
Klęska Francji w wojnie z lat 1870/71 i upokorzenie jakie jej dotknęło znacząco wpłynęło na politykę względem wschodniego sąsiada. Niemcy podbudowane ogromnym sukcesem oraz kontrybucjami i terenami (Alzacja i Lotaryngia) coraz bardziej zaczęły dominować na kontynencie. Francja natomiast cały czas szukała pretekstu, by odzyskać utracone ziemie i prestiż.
Rozbudowa Hochseeflotte:
Niemcy ze wzrastającą gospodarką i bogactwem rozpoczęły szeroko zakrojony program budowy dużej floty wojennej zdolnej zagrozić dominacji brytyjskiej na morzach.
To zaniepokoiło władze Wielkiej Brytanii, które powzięły środki mające na celu ograniczenie zbrojeń niemieckich – w szczególności rozbudowy floty oceanicznej.
Sojusze:
Niemcy pokonawszy Austro-Węgry (wojny śląskie) pragnęły jednak pokoju z CK monarchią. Widząc rosnące zagrożenie ze strony Rosji, obydwa państwa podpisały w 1879 r. sojusz (Dwuprzymierze). Kilka lat później do sojuszu dołączyły Włochy (1882) i powstaje Trójprzymierze wymierzone w Rosję. Jednak Włosi nie będąc przekonani do słuszności polityki prowadzonej przez Państwa Centralne, podpisują pakty z Francją i Rosją na własną rękę. Francja i Anglia widząc wzrastającą siłę Niemiec, podpisują sojusz w 1907. Nim to jednak nastąpiło, Francja sprzymierzyła się z Rosją (1892). Wszystkie trzy kraje łączą się sojuszami w 1907 r. Od tego czasu mamy do czynienia z Ententą.
Bałkany czyli miękkie podbrzusze Europy.
Po rozpadzie imperium osmańskiego na terenie Bałkanów zrodziły się nowe państwa, które były przeciągane pomiędzy Rosją a Austro-Węgrami. Konflikty z tego wynikłe doprowadziły do kilku wojen w pocz. XX w. (I i II wojna bałkańska). Ciągłe napięcia i spory prowadziły do chaosu na tym terenie. Austria rościła sobie prawa do tych ziem i w 1908 r. anektowała teren Bośni i Hercegowiny.
Bezpośrednia przyczyna:
Zamach na arcyksięcia Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914 r. Ujęcie serbskiego spiskowca spowodowało wysunięcie ultimatum rządu Austro -Węgier dla rządu Serbii (23.07.1914). Ultimatum było tak napisane, że przyjęcie go oznaczało wasalizację Serbii przez CK monarchię, a odrzucenie, hmmm… no kto by się spodziewał, …wojnę.
Wojna
Początkowo inicjatywa strategiczna należała do Austro-Węgier. Przygotowano i rozpoczęto realizację ofensywy wyprzedzającej – mającej na celu rozbicie mobilizowanych wojsk rosyjskich. Po pierwszych sukcesach pod Kraśnikiem i Komarowem, Rosjanie przeszli do kontrataku. Uderzyli na słabo bronioną Galicję Wschodnią. Zwłoka związana była z dłuższa niż w CK monarchii mobilizacją. Potężne uderzenie wojsk rosyjskich zmiotło niewielkie siły austro-węgierskie
i zachodziła obawa utraty Lwowa. Przerzucenie sił i kontrataki wojsk CK monarchii nie zdały się na nic i 3 września 1914 roku Lwów zostaje zdobyty przez wojska rosyjskie.
Sztab Austro-Węgier próbuje jeszcze odbić Lwów, ale ciężkie straty i coraz gorsza sytuacja na froncie zmusza jego szefa gen. Conrada von Hötzendorfa do wycofania sił z linii Sanu aż na linię Dunajca i Białej Dunajcowej. Przegrupowanie oraz uzupełnienie stanów pozwoliło armii Austro-Węgier na kontratak odrzucający Rosjan aż za San. Chcąc wykorzystać sukces atakowano dalej w kierunku Lwowa, jednak obrona Rosjan stężała, a dodatkowo przeszli oni do kontrataku na całej długości frontu wschodniego odrzucając Niemców i Austro-Węgrów w kierunku zachodnim. W tym momencie ostatecznie zamknął się pierścień okrążenia twierdzy Przemyśl, co było brzemienne w skutkach i zdeterminowało dalsze działania sztabu CK monarchii. Od tego momentu głównym celem stało się odblokowanie Przemyśla.
Wojska rosyjskie posuwając się sukcesywnie na zachód, zostały zatrzymane najpierw na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej oraz pod Inowrocławiem i Łodzią.
Austriacka pocztówka przedstawiająca bitwę o Kraków w grudniu 1914 r. Strzelają moździerze Skoda 30,5 cm. fot. archiwum Dziennika Polskiego
Na froncie wschodnim wytworzyła się bardzo ciekawa sytuacja. Rosjanie cały czas naciskali w kierunku Górnego Śląska i Krakowa. W efekcie ten ostatni był łapany w kleszcze od północy i południa. Sztab Austro-Węgier widząc, co się dzieje, przystąpił do aktywnej obrony. Przerzucono część sił z Bałkan oraz Karpat. Dzięki przegrupowaniu i ustabilizowaniu frontu udało się przejść do kontrataku. Przy wsparciu twierdzy Kraków wojska CK monarchii oddaliły widmo okrążenia twierdzy od północy. Teraz należało zażegnać kryzys na południu. Rosyjskie wojska próbowały zaatakować Kraków frontalnie, odbiły się jednak od fortów i uwikłały się w wyczerpujące walki o twierdzę. W tym samym czasie AOK (Armeeoberkommando – sztab austro-węgierski) przerzuciło zwolnione siły z Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej na południe od Krakowa. Zdecydowano uderzyć w słabe lewe skrzydło atakującej Kraków rosyjskiej armii.
Z początkiem grudnia doszło do prawie trzytygodniowych walk znanych jako operacja limanowsko-łapanowska. W jej wyniku udało się odrzucić Rosjan od Krakowa i zabezpieczyć tą ważną twierdzę. Walki toczyły się na rozległych terenach Beskidu Wyspowego i pociągnęły za sobą ogromne straty obu stron.
Honvedhuzarzy i Prusacy w walce wręcz pod Rajbrotem (w zbiorach Marka Sukiennika).
Działania żołnierzy CK nie poszły na marne. Front już nigdy nie zbliżył się do Krakowa. Tym samym walki wstąpiły w nowy etap. Ciężkich walk górskich w warunkach zimowych. Z jednej strony Rosjanie po niepowodzeniu ataku na kierunku Przemyśl-Kraków-Wiedeń, przystąpili do nowej operacji na kierunku Koszyce-Budapeszt. AOK tymczasem zdecydowała się na odblokowanie Przemyśla, atakując na najkrótszym odcinku Karpaty-Lesko-Przemyśl. To doprowadziło do ciężkich walko ogromnych sił na tych samych odcinkach. Efektem tego było wykrwawienie obu stron i nic więcej. Jednak te walki toczyły się dopiero od stycznia 1915 roku.
W grudniu 1914 roku linia frontu ustabilizowała się osiągając linię Gąbin – Przasnysz – Bolimów – Opoczno – Nida – Dunajec – Tarnów – Gorlice – łuk Karpat. Straty jakie poniosły strony konfliktu w samym tylko 1914 r. zamknęły się w 1 500 000 Rosjan, 994 000 Austro-Węgrów oraz 500 000 Niemców. Tyle ofiar pochłonął front wschodni, a efekt żaden…
Jacek Przyłucki
